Uygun öğrenme düzenlemeleri yapılırsa herkes öğrenebilir, bu düzenekleri hazırlama işinin bir dilimi de planlamadır. Geleceği görme olanağı veren plân, kaynak dağılımı ve kullanımı konusunda geleceğin ne ölçüde görülmek istendiğine ilişkin seçenekler sunar. Planın, geleceği geniş açıdan ama ayrıntıya inmeden gören biçimi, eğitimde, yıllık plandır. Gelecekteki yaklaşık kırk dakikalık dilimi, her dakikası ile belirleyen, ders plânıdır. Bu ikisi arasında, ünite planı ile, ders planlarının birleşiminden oluşan günlük plan vardır.
Plan sözü, gelecekteki eylemler sıra dizininde belirlilik ve düzenlilik anlatır. Gelecekteki her değişim kestirilemeyeceğinden, planın, bu değişimleri eylemlere yansıtacak esneklikte olması gerekir. Öğrencilerin bir ön hazırlığı herhangi bir nedenle yapamadan sınıfa gelmeleri, öğretmenin hazırladığı bir düzeneğin, kendisinin veya başkasının hatası nedeniyle kullanılamaz hale gelmesi gibi nedenler, planların esnek hazırlanmasını gerektirir. Bu gibi durumlar için öğretmen, planlara ek çalışma etkinlikleri de koymalıdır.
Planların esnekliğinin başka bir yönü, bireysel yaratıcılıklara engel değil, destek olmasıdır. Bu gereklilik öğretmeni “açık uçlu plân” kavramına götürür: Etkinliklerin çerçevesi çizilmekle birlikte, bu çerçevenin her zaman açık bir kapısı bulunmalıdır. Beklenmedik durumların ve yaratıcı etkinliklerin ortaya çıkaracağı zaman kaymaları, ders sürecinin daha sonraki basamaklarında dengelenemezse daha sonraki ders veya gün planlarına yansıtılabilir. Yineleme yoluyla bir davranışın pekiştirilmesi için ayrılan zamanda, yineleme sayısı azaltılarak veya bazı yinelemeler ev ödevi şeklinde verilerek zaman dengesi kurulabilir. Uygun bir ortam düzeni, uygun yöntem ve araçlar, becerili bir öğretmen ile öğrenmeye ayrılan zaman kısaltılabilir.
Eğitimde bireysellik, bireysel planlamayı gerekli kılar. Öğrenci, bilgisayarı başında gerçekleştireceği etkinlikleri, öğretmen kılavuzluğunda planlayabilir veya önceden hazırlanmış öğrenme paketlerinin hangi kısımlarının izleneceği, hangi parçalarının atlanabileceği, öğretmen-öğrenci işbirliği ile planlanır. Grup etkinliklerinin planı da grup-öğretmen işbirliğiyle planlanır. Sınıfta seviye grupları oluşturulmuşsa, bunlar için ayrı planlar yapılmalıdır.
Ders planı bir mikro yönetim örneği olmalı, nelerin yapılacağı yanında, bunların nelerle nasıl yapılacağı da ayrıntısıyla belirlenmelidir. Çocuklar gerçek dünyayı, oyuncaklar, araçlar, yap-bozlar, masal, hayal, oyun yoluyla kurdukları mikro dünyalarla öğrenirler. Benzetme durumlarının hepsi birer mikro dünyadır. Gerçek dünyanın ilkeleri bu yolla öğrenilir. İyi bir ders planının olmayışı, sınıf içi etkinlikleri sıkıcı hale getirir, bu da öğrencileri dersten hattâ okuldan soğutup uzaklaştırabilir.
Plan yapmada , şu üç anahtar noktaya dikkat edilmesi önerilmektedir :
Sıra: İçeriğin mantıksal ve tutarlı bir düzen ile verilmesini anlatır. İçerikte öncelikler önce, bunlara gereksinim duyan parçalar sonra yer almalıdır. Böyle yapılmazsa mantıksal süreç bozulur, anlama engellenir, kaygı, şaşkınlık, ürküntü, dersten kopma yaşanır. Bunlar, diğer yönetsel sorunların da nedeni olurlar. Bir dersin anahtar bir öğesinin
atlanması bile sorun olur.Süreklilik: Öğrenmenin bütünlüğünden kaynaklanır. Her eğitsel etkinlik, geçmişte yapılanlardan yararlanmalı, onlarla tutarlı olmalı, gelecekte yapılacakları gözeterek, onlara hazırlık sağlamalıdır. Plan, önceki ve sonraki öğrenmeler gözetilip, onlarla bütünleşme sağlanacak şekilde yapılmalıdır. Planın öncesiyle ve sonrasıyla bağlantılı olması, öğrenmede sürekliliği sağlar, kopukluğu engeller.
Bütünlük: Bir derste kazanılanların, başka derslerdeki etkinlikler de kullanılmasıdır. Hayat bilgisi dersinde, sağlığımız konusunda kazanılanlar, beden eğitimi dersindeki davranışlarda, giyecekler konusu işlenirken sağlıklı giyimle ilgili olarak kullanılmalıdır.Resim dersinde, değişik hastalıklara yakalanmış insan görüntüleri çizilebilir.
Bir Ders Planı Nelerden Oluşur?
Hazırlık: Hedef ve davranışların, ilgi ve gereksinimlerin, kaynak kitapların, araç-gereçlerin, gezi ve gözlemlerin, sürenin, ders yerinin belirlenmesi, bunlar için, meslektaşlar, uzmanlar, yöneticiler, deneticilerle görüşülmesi yoluyla, öğretmenin, öğrencilerin, destek kişilerin, ortamın hazırlanmasını içerir.
Uygulama süreci: Giriş, kazanım ve kullanımı içerir. Girişte ilgi çekme, amaç ve beklentileri belirleme, önemi vurgulama, yöntemi açıklama, geçmiş ve gelecek etkinliklerle ilişkileri belirtme türü etkinlikler yer alır. Kazanım, işlem ve işlem basamaklarının uygulanması, örnekleme, özetleme, kazanımın kontrolü, uygulama yerlerini belirtip örnekleme türü etkinliklerden oluşur. Kullanım, öğrencinin kazanımı yaparak söyleyerek somuta yönelebilmesi, farklı durum konu ve derslerde bu kazanımdan yararlanabilmenin sergilendiği türdeki etkinliklerden oluşur.
Denetleme : Uygulama sonuçları ile hedef davranışlar karşılaştırılır, eksiklik tamamlanır, sapma ve yanlışlar düzeltilir, olanak varsa geliştirilir.
Pekiştirme : Hedef davranışların iyileştirilmesi ve alışkanlık haline getirilmesi için, bilginin yinelenmesi ve değişik durumlara uyarlanması çalışmalarını içerir. Bu çalışmaların bir kısmı öğrenciye ödev olarak verilebilir. Ödevin mutlaka evde yapılması gerekmez, birey ve grupça okulda da yapılır. Hedef davranışların gösterilebilmesinde arkadaş desteğine gereksinim olduğu durumlarda, okulda ve grupça ödev daha uygundur.
Küme çalışmalarının planlanması:
ilk aşama: Küme oluşturmak. Kümedekilerin, çalışacakları konu dilimine ilgileri, beceri düzeyleri gözetilmelidir. Hep çalışkan veya tembel, hep kız veya erkek, hep şu veya bu sosyal ve ekonomik düzeyden öğrenciler aynı kümeye konmamalıdır.
İkinci aşama: Kümelerin yapısının kurulmasıdır. Kümedeki görevler, bunları kimlerin yapacağı, kümedekilerin görev ilişkileri belirlenir, sonra uygun araçlar sağlanır. Kümelerin başkanı sözcüsü rapor yazıcıları hep aynı kişilerden oluşmamalıdır. Küme planına bağlı olarak öğrenciler birbirleriyle ve diğer kümedekilerle ilişki kurarlar. Böylece farklı özelliklerdeki öğrencilerin birbirlerinden yararlanıp üretken olarak temel becerilerinin geliştirilmesi sağlanabilir.Küme raporları sınıfta sunulur, tartışılır. Konu bütünü veya ünite, beceri çalışmalarıyla sonuçlandırılır. Bu çalışmalar, hedef davranışların öğrencilerce sergilendiği oyun, gösteri, sergi, sunu gibi etkinlikler olabilir. Bunları velilerin izleyebileceği, bakanlıkça da belirtilmiştir.41
Hedef davranışların gözlenmesinde, önceden kazanılmış olan hedef davranışların da gerektiğinde gözetilmesi, öğretmence denetlenmelidir. Önceden öğrendiği ve gösterdiği hedef davranışı, bir süre sonra, herhangi bir etkinlikte gerektiğinde gösteremeyen öğrenciler için öğretmen düzeltme ve geliştirmeyi, o andan yararlanarak hemen gerçekleştirmelidir. Planların bir de değerlendirme sütunu bulunur. Bu sütun, uygulama sonunda, daha sonraki uygulamalarda gerçekleştirilmesinin iyi olacağı veya olmayacağı düşünülen etkinlikler için notlar almada kullanılır, düzeltme ve geliştirme önerilerini içerir. Eğer herhangi bir planın bu sütununa bir şey yazılmasına gerek görülmemişse, veya yazılanlar küçük değişiklikleriçeriyorsa, yeni öğrencilerin özellikleri, ilgi ve gereksinimleri için küçük düzeltmeler yetiyorsa, o planın yeni ders dönemi için yeniden yazılmasına gerek yoktur. Değerlendirme dilimine yapılacak küçük eklerle aynı plan yeniden kullanılabilir.
Planların bir bölümü de araç-gereçlere ilişkindir. Çok sayıda araç gereç,öğretmenin öğretim ve yönetim yeterliğini doğrudan etkiler, uygulama olanağı verir, zaman kazandırır. Bir grup araçlarla uygulama yaparken, öğretmen diğerleriyle çalışabilir. Araçlar deneyime olanak verir, deneyimsiz öğrenme etkili olamaz. Teknolojisi, zengin sınıflarda öğretmenin rolü, sınıf düzeni, uygulamalar değişecektir.
Bilgisayarlar öğretim süresini kısaltır, öğrenci merkezli, bireysel öğretim olanağı verir, görsel mikro dünyalar oluşturur, başkalarına gereksinimi azaltır, öğrencileri, öğrenmede daha çok sorumluluk almaya yöneltir. Sınıfta kullanılacak her tür bilgi, bilgisayara yüklenip kolayca güncelleştirilebilir. Bilgisayarlar, yaratıcı ve çözümleyici-birleştirici hedef davranışların oluşmasını sağlayabilir.
Ders planının değerlendirilmesindeki sorular şöyle sıralanabilir: Amaçlar açıkça belli ve davranış olarak yazılmış mı, plan sürecin basamaklarını içeriyor mu, öğrenilenlerin transferi düşünülmüş mü, denetim süreci ayrıntılanmış mı, konunun diğer bölümleriyle ilişki kurulmuş mu, zaman-araç-kişi kullanımı amaçlara uygun mu…? Planın ödev dilimi, yaş, bilgi, ilgi, olanaklar gözetilerek düzenlenmelidir. “Şunları yapın, şunları getirin” demeden önce, öğretmen, çocukların o bilgi ile onları yapıp yapamayacağını, istediklerini getirme olanağı bulup bulamayacağını düşünmelidir.42