Öğretim öncesi hazırlıklar ayrıntılı bir zaman ve eylem planına bağlanmalı, anlamlı bir sıra ile sunulmalıdır. Ders sürecinin bu yapılanışının, farklı amaçlar-dersler-konular için, farklı sayı ve sırada dizilişleri yapılabilir. Örneğin, güdüleme, dönüt alıp düzeltme, pekiştirme, hemen her aşamada yer alabilen etkinliklerdir.10
1.Dikkat Çekme
Ders başında, öğrenciler sınıfa yeni girdiklerinden, yerlerine oturma, konuşmalarını bitirme, araç ve arkadaşlarıyla ilgilenme davranışlarını sürdürürler. Bu davranışlara yönelmiş olan ilginin, derse çekilmesi için, öğretmenin sınıfa girmesi yetmeyebilir. Alt sınıflarda ve sınıftaki hareketliliğin arttığı durumlarda, öğretmen zamanında fark edilmeyebilir. Öğretmen, herkesin ilgisini çekmeden derse başlamamalıdır. Öğretmenin bu çabaları, dersin amaçlarıyla ilişkilendirerek sonuçlandırması, dikkat çekme ve amaçları açıklama basamakları arasındaki geçişi de yumuşatacaktır.Dikkatin çekilmesi, ders süreci içinde zamanla öğrencilerin dikkati dağıldığında da yapılmalıdır.11
2.Amaçları Açıklama
Ne yapacağını, nelerin olacağını bilememek, gelecekteki davranışları belirsizleştirir, eylemleri engeller.Öğretmen, ders başında öğrencileri amaçlardan haberdar ederek, onları bilinçli eylemlere yönlendirebilir.Amaçlan, dersin sonunda neleri yapabileceklerini bilen öğrenciler, bu amaçlan anlamlı ve yararlı da bulursa, öğrenmeye daha hazır ve çabalı olur. Neden orada olduklarını, ne olup biteceğini bilmeyen sınıfı yönetmek güçtür.12
Amaçlar, hedef davranış olarak belirlendiğinde, günlük yaşamdaki işlevleri örnekle de açıklanırsa, öğrencilerin dikkatini çeker, onları güdüler. Bu bakımdan, amaçlar, somut yararlan gösterilebilen davranışlar olarak söylenmeli, politikacı vaatleri gibi soyut, kapalı, belirsiz olmamalıdır: Çok yararlanacaksınız, bu çok önemlidir gibi sözler yerine, şu davranışı kazanınca bundan şuralarda şöyle yararlanacaksınız demek, bu örnekleri öğrenciler için güçlük yaratan, yeni, ilgilerini çeken durumlardan seçmek gerekir.13
3. Güdüleme
Amaçlar, davranış olarak belirtilip yararları açıklandıktan sonra, öğrencilerin güçlüklerini bunlara ulaşmak için yoğunlaştırmalarını sağlamak gerekir. Hemen ulaşılabilecek amaçlar bilinirse, öğrenme daha etkili olur.14 Amaçların bilinmesi, yararlılığına inanılması, güdüleme sağlar. Güdü ile edim arasında doğrudan ilişki vardır.15
Güdüleme yollarından biri, öğrenilecekleri bir sorunla ilişkilendirmektir.Sorun olmayınca değişim güdüsünü görmek güçleşir.16 Uygulama şansı olmayan edilgen öğrenmeler, güdüleme bir yana, öğrenmeye engel olur.17 Başarısızlıktan korkmamayı vurgulama, cesaretlendirme, özellikle çekingen öğrencileri güdüleyebilir. Herkesin yanlış yapabileceği, önemli olanın yanlışlardan ders almak olduğu düşüncesi, öğretmen için de geçerlidir.18
Başarı güdüsünün diğer güdüler arasında ilk sırada yer almaktadır. Öğretmen, en alt düzeydeki öğrencilerin bile yanıtlayabileceği kolay sorular, kolay eylem durumları yaratarak, bu öğrencilerin yapmasına, yanıtlamasına olanak vermeli, bunu kolaylaştırmalıdır.Fakat bunu yaparken,öğrenci düzeyinin çok altında, onunla alay eder anlamda soru ve çalışmalar seçmemelidir.19 Başarıyı tadan öğrenciler yeni başarılar arayacaklardır. Çok güçlü olan başarı güdüsünü öğretmen her öğrencisi için sık sık kullanmalıdır.
Güdülemek için sözel övgü kullanılabilir. Her öğrencinin övgü alacak bir davranışı vardır, öğretmen bunu görmeli, görüp beğendiğini belli etmelidir. Övgü başarı ile ilişkilendirilmeli haklılığı ve mantığı olmalı, bunun dışında kullanılmamalıdır.
Ödül, bir çabanın sonunda ulaşılabilecek hedef olarak güdüleyici olabileceği gibi, ödülün tamamı veya bir kısmı peşin verilerek de güdü sağlanabilir. Ödül, bir konuda öncelik tanınma (ödev konusu seçmede, bilgisayar sırasında, oyuncak seçmede, bir müzik aletini kullanmada), bir aracı daha uzun süre kullanabilme, bir kurula üyelik, sosyal kabul görme, sözel ödüller, maddi ödüller şeklinde geniş bir seçenekler dizisini içermelidir.20
Ödül ve ceza kullanımına ilişkin farklı yargılar, duruma göre ödül ve ceza seçimini anlatır. Öğretmen, bir durumda, amaca en uygun olanın seçilmesinde dikkatli olmalıdır.21 Ödül yalnızca kazanana verilmemeli, başarısı düşükler için basan şansı yaratılmalı, bazı öğrencilerin yitirilmesi bu yolla önlenmelidir.Öğrenci güdüsünün dört alanı olarak;22
1. Yetenekleri konusunda öğrencinin yargısı,
2. Öğrenilenlerin kullanılabilirliği konusundaki algısı,
3. Öğretmene karşı tutumu,
4. Öğretmenin konuya verdiği değer konusunda öğrenci algısı
1. Öğrenci yeteneklerini tanımıyorsa, deneyip görme fırsatı, cesareti bulamamışsa, yapamayacağını düşünebilir. Dahası, nelerin yapılabileceği veya nasıl yapılabileceği konusunda ön bilgisi yoksa, herhangi bir girişimin yapılabileceğini, yapılması gerektiğini bilmeyebilir.Bu konuda öğretmene düşen,onun kendini, yeteneklerini deneyerek güçlerinin farkına varmasına, bu güçleri kullanacak alanları tanımasına yardımcı olmaktır. Elbette, deneyerek yeteneklerinin farkına varma, öğrencinin başarabileceği etkinliklerde olmalı, öğretmen bunu garanti altına almalıdır. Aksi halde, güdülenme yerine, öğrenci, bir daha girişimde bulunmamayı seçebilir.
2. Öğrenilenlerin ne işe yarayacağı öğretmen tarafından açıkça ve somut olarak gösterilebilirse, öğrenci pratik yararlılığını gördüğü bilgi ve becerileri öğrenmeye güdülenecektir. Bazı bilgilerin pratik yararlılığı kolayca görülebilir ve yakın zaman içinde sonuç verebilirken, bazılarının yararlılığı birkaç adım sonra veya dolaylıdır. Öğretmen özellikle, birkaç adım sonra veya dolaylı yaran olan bilgiler için örnekler vermeli, bunların görülüp anlaşılmasına yardım etmelidir.
3. Öğretmenin görünüşü, konuşması, davranışları, inandırıcılığı, konusuna verdiği değer, öğrencileri etkiler. Bu etkinin olumlulaşması için öğretmen temiz ve sade giyinmeli, inandırıcı ve gerçekçi konuşmalı, davranışları tutarlı, çabalan istekli, kendini işine adamış, konusunu önemli gören, işini ciddi ve titizlikle yapan olmalıdır.23
4. İçeriği Kazandırma
İçerik: Program hedefleri doğrultusunda seçilmiş konular bütünlüğüdür.24 İçerik, amaçlarla, önceki öğrenmelerle, öğrencilerin hazıroluş düzeyleriyle bağlantı kurularak, uygun bir sırayla, dikkatsizliğe veya vazgeçmeye götürmeyecek bir hızla, uygun yöntemlerle verilmelidir.25 İçerik, öğrenci için anlamlı, değerli olmalı, bunun için de öğrenciye pratik yararının ne olacağı belirtilmeli, onun ilgi ve gereksinimlerine uygun olmalıdır.
Amaçlar farklılaştıkça, içeriğin kazandırılmasında farklı öğretim yöntemleri kullanılır. Öğretmen merkezli öğretimde sunu, açıklama, gösterim; öğrencinin görüp dinleyip not olması ile ulaşılabilecek hedef davranışlar için uygundur. Öğrenci merkezli öğretim, sorgulama, sorun çözme, rol oynama amaçlı etkinliklere uygun olur.26 Öğretim yöntemleri seçilir ve kullanılırken, amaçların, dersin, konunun, okul ve sınıf koşullarının, öğrenci özelliklerinin gözetilmesi gerekir. İçerik düzenlenmesinde temel ilkeler:
a) somuttan soyuta
b) basitten karmaşığa
c) kolaydan zora
d) yakından uzağa
4.1.Anlatım Yöntemi
Araştırmalara göre, anlatım yöntemi, amaçlar açısından, hiçbir zaman en iyi sonucu vermemiştir, bu nedenle giriş dışında kullanılmaması önerilmektedir.Bu yöntem öğrencinin edilgenliğini artırır, dikkati dağıtır. Ses, biçim, davranış, düzenleme, akıcılık,sözle birlikte beden dilini kullanma ustalıklarıyla birlikte kullanılırsa, sakıncaları azalabilir. Bu yöntemde, işitememe, anlayamama, anlamı bilinmeyen sözcüklerin, sembollerin, kavramların kullanılması, öğrenmeyi engeller, daha sonraki anlatımların anlaşılmasını güçleştirir. Öğretmen, anlaşılması güç kavram, sözcük ve sembolleri önceden açıklayabilmen, herkesin işitebilmesini sağlamalı, sık dönütlerle, anlaşılma durumunu denetlemelidir.
4.2.Soru Cevap Yöntemi
Öğrencileri etkinliklere katmada, görüşleri ortaya çıkarmada, soru-yanıt yöntemi yararlıdır. Sorular, öğrenme amaçlarına ulaşmaya yardım edici olmalı, düşünmeyi gerektirmeli, bu nedenle de, yanıt için süre tanınmalıdır. Önce soru sınıfın tamamına sorulur, yanıt verecek öğrenci sonra belirlenirse, her öğrenci, soru kendine de sorulabileceğinden, düşünme çabasına girebilir . Aksine durumlarda öğrenciler soruyu dinlemeyebilir, ders dışı, bozucu eylemlere yönelebilir. Yanıtların deftere yazılması istenip defterler denetlenir veya bir öğrenciye okutulursa, herkesin yanıtlamaya yönelmesi sağlanabilir.
Öğrencilerden, verilen iki yanıtı karşılaştırmaları istenebilir. Yanıt, birkaç öğrenciden alınmalıdır. Yeterince açık-doğru olmayan yanıtlarda, bir öğrencinin yanıtından, başka öğrenciler için soru üretilebilir .
4.3.Tartışma
Sınıf tartışmalarında amaç ve konu belirlenmeli, dinleme, anlama, mantık aramaya çalışma, yorumlama, soru sorma süreçleri izlenmeli, bozucu davranışları öğretmen, vücut diliyle hemen düzeltmelidir.Öğrencilerin yüz yüze oturduğu çember şeklindeki sınıf düzeni, tartışmalar için daha uygundur. Sınıf tartışmalarında bazı öğrenciler çekindikleri, eleştirileceklerini düşündükleri nedenleriyle söz almak istemezler. Bunları etkinliklere katmak için, sıra ile yanıt alınabilir, yanıt verecek kişi önceden belirlenebilir, diğer güdüleme ve cesaretlendirme yöntemleri kullanılabilir. Öğretmen bir öğrencinin konuşması hakkında diğerlerinin görüşünü alarak, hem etkili bir dinleme sağlayabilir, hem de katılanları cesaretlendirebilir.
4.4.Gösterip Yaptırma
Gösterip yaptırma, bir işlemin uygulanmasını, bir araç gerecin çalışmasını önce gösterip açıklama; sonra da öğrenciye alıştırma ve uygulama yaptırarak öğretme yoludur. Bu yöntem daha çok uygulama düzeyindeki davranışların kazandırılmasında etkilidir. Gösteri öğretmen merkezli, yapma işlemi de öğrenci merkezlidir.
4.5.Drama
Drama, öğrencilerin hangi durumlara nasıl davranmaları gerektiğini yaşayarak öğrenmelerini sağlayan bir öğretme tekniğidir. Problem çözme ve iletişim kurma yeteneğini geliştirir.Bu teknik, bilinen en eski öğrenme tekniklerinden birisidir. Drama;
-Etkili ve dikkatli dinleme yeteneğini geliştirir,
-Kişinin kendine olan güvenini artırır,
-Anlama yeteneğini ve yaratıcılığı artırır,
-Akıcı konuşmayı geliştirir,
-Dile hakimiyeti ve iyi ifade yeteneğini geliştirir,
-Bilgilerin etkin kullanımını sağlayarak onları pekiştirir.
Bu teknik tek taraflı olmayıp hem oyuncuya hem de seyirciye yöneliktir.
4.6.Gösteri
Gösteri, izleyici grubu önünde bir işin nasıl yapılacağını göstermek ya da genel ilkeleri açıklamak için başvurulan bir tekniktir.
Gösteri sınıf içinde genellikle öğretmen ya da varsa kaynak kişilerce yapılabilir. Gerektiğinde öğrencilerden de yararlanılır. Gösteri tekniğini sınıf içinde etkili bir şekilde uygulayabilmek için dikkatli bir hazırlık gerekir. Tüm gösterilerin öğretmen tarafından yapılma zorunluluğu yoktur. Gerektiğinde öğrenciler, bunu kendi aralarında da yapabilirler. Bu sayede kendi yeteneklerini geliştirme ve başkalarıyla iletişim kurma olanağını bulabilirler.
4.7.Küçük Gruplarla Öğretim
Küçük gruplarla öğretim, bireyleri birbirinden farklı, işbirliğiyle öğrenen, öğretmen yönetimli çalışmalardır. Gruptaki kişi sayısının beşi-altıyı geçmemesi, gruptaki herkesin katılımına yardım eder.Bu çalışma, herkesin rol almasıyla, sosyal ilişki becerilerini artırır, mantıklı düşünmeyi ve kişiliği geliştirir, yaratıcılığa katkı yapar. Grup şeklindeki sınıf düzeni daha geliştirici, grup öğretimi de diğer öğretim biçimlerinden daha iyi bulunmuştur.Başkalarını tanıma, beklentilerini öğrenme fırsatı veren grupla çalışmada düzen, işbirliği, sorumluluk, akıla olan ve olmayan görüşleri ayırt etmeye çalışma düzeni kurulup, öğretmence izlenmelidir. Grup çalışmasında öğretmenin rolü, düzenleme, kolaylaştırma, gezerek, gözleyerek, dinleyerek, not alarak güdüleme, eşgüdüm ve değerlendirmedir.
4.8.Rol Yapma
Rol yapma, öğrencilerin kendi duygu ve düşüncelerini başka kişiliğe girerek ifade sağlayan bir öğretme tekniğidir.Öğrencinin iyi rol yapabilmesi için yaratıcı düşünce önemlidir.Rol yapma, sosyodrama olarak da adlandırılır. Öğrencilere, insan ilişkileri konusunda daha çok bilgi, beceri kazandırmayı öngören ve oyun tekniğinden yararlanma temeline dayalı deneysel bir eğitim tekniğidir.
4.9.Bağımsız Çalışma
Öğretmenin yardımına açık olarak, öğrencilerin, birbirini rahatsız etmeden,bir konu üzerinde, kaynaklardan da yararlanarak sessizce çalışmaları, bağımsız çalışma olarak adlandırılır.Yapılacak işler açıkça belirlenirse, öğretmenin açıklamaları yinelemesine, öğrencilerin sık sık soru sormasına gerek kalmaz. Bağımsız çalışmada, ve bitirme zamanlan esnek tutulur, erken bitirenlere ek çalışmalar veya ilgi köşelerinde çalışma fırsatı verilir . Öğretmen, bitirenin işini denetler, uygun bulursa ek çalışma veya ilgi köşesi gündeme gelir. Temel akademik işlere deneyim kazanmak için bağımsız çalışma yararlıdır. Düşünce ve katılım içermeyen, değersiz ve tekrar niteliğindeki çalışmalardan çabuk bıkılır.27